Historia

Jego plany obejmowały szeroko zakrojone inwestycje, począwszy od przekształcenia samej rezydencji – likwidacji fosy, przekopania sztucznej odnogi Nysy, likwidacji dawnych ogrodów regularnych, do wzniesienia licznych obiektów po wschodniej stronie rzeki i wprowadzenia zadrzewień komponowanych na rozległych powierzchniach doliny. Pierwsze prace miały miejsce już w 1817 r. i kontynuowane były w latach następnych.
Do współpracy przy tworzeniu parku zostali zaproszeni John Adey Repton, syn i współpracownik Humphry’ego Reptona – planisty uznawanego przez księcia za niepodważalny autorytet w dziedzinie ogrodów krajobrazowych tego czasu, oraz znakomity architekt Karl Friedrich Schinkel (1781-1841), autor licznych projektów architektury parkowej i przebudowy głównych budynków rezydencji. W sprawach ogrodniczych Pückler polegał całkowicie na fachowej pomocy ogrodnika, Jacoba Heinricha Rehdera (1790-1852).
Koszty realizacji projektu, podróże i wystawny styl życia Pücklera doprowadziły wkrótce do kryzysu finansowego. Próbą ratowania przedsięwzięcia był uzgodniony przez małżonków fikcyjny rozwód, mający umożliwić Pücklerowi zawarcie nowego, korzystnego finansowo związku. W 1826 r. Pückler wyprawił się do Anglii. Podróż ta zaowocowała licznymi obserwacjami i nowymi pomysłami, które znalazły zastosowanie w tworzonym parku. Problemy finansowe doprowadziły ostatecznie do sprzedaży dóbr w 1845 r.
W wyniku prac trwających prawie 30 lat stworzone zostały zasadnicze zarysy całego założenia. Główne budynki otoczono rozległymi przestrzeniami parku, część wschodnią i zachodnią połączono mostami na Nysie Łużyckiej w jednorodny kompleks. Zrealizowano część projektów budowlanych, jednak większość z planowanych inwestycji nigdy nie doczekała się realizacji. Rezydencję połączono z założeniami filialnymi – parkiem przy Zameczku Myśliwskim koło Weisswasser i romantycznym założeniem Wussiny.
Park osiągnął co prawda planowaną wielkość, ale znaczne tereny, zwłaszcza po stronie wschodniej, nie zostały nigdy zagospodarowane. Z pierwotnej koncepcji parku, obejmującej ponad 700 ha, Pückler zrealizował zaledwie część, zajmującą nieco ponad 250 ha.

Mecenasi i kontynuatorzy – czasy księcia Fryderyka Niderlandzkiego i rodziny von Arnim
Po sprzedaży dóbr Muskau hrabiom von Nostitz i von Hatzfeld ostatecznie nabył je w 1846 roku książę Fryderyk Niderlandzki (Willem Frederik Karel von Oranien, 1797-1881).
W osobie księcia park zyskał troskliwego mecenasa, pełnego zrozumienia i uznania dla dzieła poprzednika. Konsekwentnie prowadzono więc prace nad kształtowaniem nasadzeń, układem dróg i cieków wodnych, realizowano szeroko zakrojone inwestycje budowlane. W latach 1862-1866 przeprowadzono prace przy głównych obiektach zespołu, Starym i Nowym Zamku, a także Domu Kawalerskim, które uzyskały kostium neorenesansowy. Autorami przebudowy byli znakomici architekci: Hermann Wentzel (1820-1889), uczeń Augusta Stülera (1800-1865) i Maximilian Strasser (1818-1881).
Powstały także wówczas nowe budynki w Parku Zdrojowym.
Budowle parkowe o lekkiej drewnianej konstrukcji wzniesione w czasach Pücklera były sukcesywnie zastępowane budowlami murowanymi.
Ciągłość prac ogrodniczych zapewniło zatrzymanie na stanowisku inspektora parku i ogrodów bliskiego współpracownika Pücklera, Jacoba Rehdera. Po jego śmierci stanowisko to objął Eduard Petzold (1815-1891), ogrodnik wykształcony w Muskau, zdobywający swoje pierwsze doświadczenia pod okiem Pücklera, jego żony Lucie i Rehdera. Dziełem jego jest przekomponowanie wielu fragmentów parku lub zagospodarowanie rejonów nieukończonych przez Pücklera. Przede wszystkim jednak, wraz z dendrologiem Georgiem Kirchnerem (1837-1885), założył we wschodniej części parku kolekcję roślin drzewiastych – arboretum, które szybko zdobyło sobie europejską sławę.
Śmierć Fryderyka Niderlandzkiego w 1881 roku zakończyła 35-letni okres stabilizacji, w którym wizja twórcy parku znalazła pełną akceptację i kontynuację.
Kolejnym właścicielem dóbr Muskau był od 1883 roku hrabia Traugott Heinrich von Arnim (1839-1919), a następnie Adolf i Hermann von Arnim-Muskau. Lata 1883-1945, to okres stabilizacji i poszanowania dla dokonań twórcy parku. Rozwój przemysłu i znaczne pogorszenie sytuacji ekonomicznej dóbr stało się w tym okresie przyczyną miejscowych przekształceń. Do najważniejszych inwestycji tego okresu należy wzniesienie we wschodniej części parku Mazoleum w miejscu planowanej przez Pücklera kaplicy grobowej. Budowla powstała dla zmarłej żony Traugotta von Arnim, Laury, według projektu znanego berlińskiego architekta, Juliusa Carla Raschdorffa (1823-1914). W początkach XX wieku przebudowano również folwark zamkowy. Podjęto również rozbudowę i modernizację pałacu, angażując do tego przedsięwzięcia znanych architektów projektujących w duchu historyzmu: Gabriela von Seidla (1848-1913), a następnie Alfreda Breslauera (1866-1954). W rezultacie powiększono bryłę pałacu od strony północnej poprzez dobudowanie domu weselnego, co miało związek ze ślubem córki ówczesnego właściciela. W pielęgnowanej części parku wprowadzono nieznaczne uzupełnienia i modyfikacje, nie naruszające jednak zasadniczych struktur kompozycji.

Park podzielony – czasy powojenne
II wojna światowa i jej polityczne konsekwencje odcisnęły silne piętno na losach parku. Zniszczone obiekty architektury i mosty, łąki parkowe naznaczone lejami po bombach i rozryte liniami okopów, to skutek zatrzymania frontu na Nysie Łużyckiej na wiele tygodni. Najbardziej brzemienne w skutkach było jednak ustanowienie po wojnie nowego ładu politycznego w Europie, co doprowadziło do podziału parku pomiędzy Polskę i Niemcy. Fakt ten stał się przyczyną zniszczenia jego układu przestrzenno-kompozycyjnego.
Po stronie niemieckiej znalazło się centrum rezydencjonalne wraz z Parkiem Zamkowym i Parkiem Górskim oraz Uzdrowiskiem. Był to co prawda okrojony fragment, stanowiący około 1/3 kompozycji, ale dzięki istniejącym tu obiektom architektury mógł funkcjonować samodzielnie.
W 1953 roku utworzony został zarząd parku, a w 1955 roku park uznano za zabytek. Tym samym zostały stworzone formalne podstawy jego ochrony i konserwacji. Przeznaczenie Domu Kawalerskiego na sanatorium nadało parkowi nową funkcję, dzięki czemu utrzymywany był on przez cały okres powojenny w dobrych, jak na ówczesne czasy, standardach konserwatorskich.
Odmienny los spotkał część parku położoną po wschodniej stronie Nysy. Na dawnych przedmieściach Bad Muskau, powstało polskie miasto Łęknica, a park stał się jego częścią. Większość jego terenu włączono do Gospodarstwa Lasów Państwowych. Dawne pola uprawne – ornamental farm – przejęte przez Państwowe Gospodarstwo Rolne, znalazły się na terenie sąsiedniej gminy Trzebiel. Park popadł w zapomnienie, ale – poza fragmentami, które podlegały zalesieniu i uprawie – nie został przekształcony.

Nowy horyzont
Kiedy wydawało się, że losy parku są przesądzone, na przełomie lat 80./90 nastąpił przełom, który umożliwił rozpoczęcie bezprecedensowej w skali europejskiej bilateralnej współpracy konserwatorskiej na rzecz jego ochrony i rewaloryzacji Parku Mużakowskiego jako kompozycyjnej całości.