Park Mużakowski, Muskauer Park, założony w I poł. XIX wieku przez księcia Hermanna von Pückler-Muskau, położony jest po dwóch stronach Nysy Łużyckiej. Jest to jeden z najcenniejszych i najrozleglejszych przykładów, historycznego, europejskiego parku krajobrazowego w stylu angielskim. W 2004 r. rezydencja została uznana za Pomnik Historii, a następnie wpisana na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
.
Dzisiaj przez Park Mużakowski przebiega korytem Nysy Łużyckiej polsko-niemiecka granica. Jego obszar, obejmujący łącznie przeszło 700 ha, podzielony jest asymetrycznie rzeką pomiędzy niemieckie miasteczko Bad Muskau (Saksonia) i polską Łęknicę (woj. lubuskie). Po niemieckiej stronie znajduje się centralna część założenia z głównymi budynkami, ogrodami i pleasuregroundem (ok. 1/3 historycznej kompozycji), po polskiej zaś rozległy naturalistyczny park (ponad 500 ha). Obie części łączą dwa mosty parkowe, Most Podwójny oraz Most Angielski.
Park Mużakowski, wpisany w malowniczą scenerię doliny Nysy, to swoiste połączenie natury oraz sztuki ogrodniczej. To precyzyjnie przemyślana kompozycja, łącząca elementy naturalne i kulturowe. Dziś intryguje tych, którzy jeszcze go nie znają i zachwyca tych, którzy go już odkryli – bowiem podziwiane parkowe obiekty i miejsca to precyzyjnie dobrane składniki wyimaginowanego świata, to opowieść o pięknie, którą chce nam przekazać jej twórca.
Park zarządzany jest przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (od 1992 r.; polska strona) i Fundację „Park Księcia Pücklera Bad Muskau” (niemiecka strona). Jego rewaloryzacja jest wspólnym polsko-niemieckim projektem, realizowanym od końca lat 80. XX wieku do dziś.
Położony jest na wysokim tarasie nadzalewowym ponad miasteczkiem Bad Muskau i Parkiem Zamkowym, z którym połączony jest drogą parkową (Droga Łącząca).
Północna część parku ma charakter promenady z drogą nazywaną Drogą Górną lub Panoramiczną, ocienioną drzewami, biegnącą skrajem tarasu, skąd rozciągają się widoki w kierunku Bad Muskau oraz centrum rezydencji. Miejscem, z którego rozciągają się najpiękniejsze w tej części parku widoki jest łąka przed Ruiną Kościoła, wzniesionego w XII wieku. Niegdyś można było dostrzec stąd Mauzoleum, usytuowanego we wschodniej części doliny. Widok ten, celowo zaprojektowany przez księcia, miał przypominać o nieuchronnym kresie życia.
Zdecydowanie odmienna jest południowa część parku, ciągnąca się pasmem wzdłuż krawędzi tarasu aż do miejscowości Krauschwitz, zajmująca wierzchowinę, zbocza i teren u podnóża tarasu. Już za kościołem rozpoczynają się tereny cieniste i ponure, z Wielkim i Małym Wąwozem. Na południowym krańcu parku znajdują się pozostałości Winnicy. Jest to urokliwy zakątek z małym stawem, domkiem winnika i śladami tarasów, na których niegdyś uprawiano winorośl.
Na południe od wąwozów, pomiędzy krawędzią tarasu nadzalewowego a rozciągającym się u jego podnóża Parkiem Zdrojowym znajduje się niezwykle ciekawy rejon – Dolny Park Górski. Istniała tu niegdyś fabryka ałunu. Oryginalne formy terenowe – kulminacje o bardzo stromych zboczach, rozcięcia i hałdy – świadczą o prowadzonej tu od początku XIX wieku działalności gospodarczej.
Park na Tarasach
Obejmuje centralny fragment kompozycji, z łąkami w dolinie Nysy i dwoma tarasami rzecznymi wznoszącymi się na wysokość dochodzącą do 50 m ponad poziom rzeki. Tu znajdują się oba mosty parkowe łączące część polską parku z częścią niemiecką (Most Podwójny i Most Angielski).
Dominują tutaj duże wnętrza parkowe wypełnione łąkami. Wzdłuż tarasów rzecznych, na różnych poziomach, rozlokowane są budowle parkowe lub miejsca, w których się one znajdowały. Czasami są to tylko zaplanowane przez twórcę punkty widokowe z prostymi kamiennymi ławkami. Wspaniałe widoki i panoramy roztaczają się również z tarasu Mauzoleum (na miejscu nieistniejącej budowli postawiono w 2000 roku upamiętniający ją krzyż kamienny), tarasu nieistniejącego dziś Domu Angielskiego oraz z miejsca, w którym planowano wzniesienie Świątyni Wytrwałości. Budowla ta jednak nigdy nie powstała. W 1901 roku rodzina von Arnim wystawiła tu Kamień Pücklera – głaz narzutowy z medalionem z brązu, upamiętniający twórcę parku.
W cienistej scenerii wąwozów znajduje się kilka dróg i ścieżek wyróżnionych indywidualnymi nazwami: Droga i Ścieżka Helminy, Ścieżka Słowika, Ścieżka Sary, Droga Klementyny. Ciągłość dróg parkowych zapewniają trzy mosty, które łączą brzegi wąwozów: Most Królewski/Książęcy – z cegły, wsparty na trzech arkadach, z ażurową balustradą z piaskowca, Most Arkadowy – monumentalny, wsparty na pięciu arkadach, oraz Wiadukt – z charakterystycznym otworem bramnym wykrojonym ostrołukowo.
Nazwy własne nadano również drzewom o ważnym dla kompozycji parku znaczeniu, m.in.: Dąb Hermanna (istniejący do 1993 roku), Dąb Klementyny, Dąb na Skrzyżowaniu, Dąb Bliźniaczy, Dąb Odyna, Dąb Tora.
Arboretum
Założone w latach 1857-1867 przez ogrodnika Eduarda Petzolda (1815-1891), ucznia Pücklera, i jego kuzyna, dendrologa Georga Kirchnera (1837-1885), posiadało w swoim czasie jedną z największych kolekcji roślin drzewiastych w Europie. W jej skład wchodziło ponad 290 gatunków roślin, z licznymi odmianami i formami hodowlanymi, posadzonych na terenie o powierzchni ponad 50 ha. Była to nie tylko kolekcja dendrologiczna, ale i mistrzowska kompozycja krajobrazowa, wykorzystująca naturalną, malowniczą rzeźbę terenu.
Zaprzestanie pielęgnacji już w końcu XIX wieku i częściowa wycinka drzewostanu pod pole golfowe na początku wieku XX stały się przyczyną szybkiego zniszczenia kolekcji. Dzisiaj można tu odnaleźć pochodzące z pierwotnego zasobu liczne odmiany dębów i buków, orzesznika pięciolistkowego, orzesznika gorzkiego, tulipanowca amerykańskiego, sosnę czarną, sosnę wejmutkę, cyprysika Lawsona i choinę kanadyjską.
Przeciwległe krańce arboretum wyznaczają dwa punkty. Na wschodzie znajduje się miejsce noszące nazwę Obserwatorium, dziś niemal zupełnie niedostępne. Kraniec zachodni natomiast wyznacza Góra Pana – najwyższa po stronie wschodniej parku kulminacja terenu.
Park Zamkowy
Z zespołem architektonicznym, ogrodami, pleasuregroundem i fragmentem parku właściwego, rozciąga się między rzeką a miastem. Centrum rezydencji tworzą trzy główne budynki zespołu: Stary Zamek, Nowy Zamek i Dom Kawalerski. Spośród nich wyróżnia się Nowy Zamek. Budowla, wyniesiona ponad otaczający teren i górująca ponad rozciągającą się od jej wschodniej strony łąką, przyciąga uwagę nawet z dalekiej perspektywy.
Najbliższe otoczenie głównych budynków to ogrody kwiatowe. Niegdyś były niezbędną oprawą obiektów architektury i jednocześnie przedłużeniem wnętrz mieszkalnych. Wyznaczały najbardziej reprezentacyjną, ale zdecydowanie prywatną strefę kompozycji. Spośród trzech historycznych ogrodów tuż przy zamku znajduje się Ogród Zamkowy, dwa pozostałe – Ogród Niebieski i Ogród Pana – sąsiadujące ze sobą, są rozlokowane nieopodal Domu Kawalerskiego. Pozostała część Parku Zamkowego to pleasureground, a na obrzeżach naturalistyczny park właściwy.
Przez cały Park Zamkowy przepływa Nysa Hermanna, jeden z jego najważniejszych elementów. Jest to sztuczne odgałęzienie Nysy, zaprojektowane przez Pücklera i noszące jego imię. Dwukrotnie rozlewa się w malownicze jeziora: Jezioro Lucie, nazywane również Stawem Zamkowym, i Jezioro Dębów. Nysę Hermana urozmaicają liczne wodospady i mostki.
Park Zdrojowy
Położony na uboczu, u podnóża wzniesień Parku Górskiego, jest ważną częścią pücklerowskiej koncepcji. Pomysł wykorzystania miejscowych źródeł mineralnych do celów leczniczych, ale także i dochodowych, został zrealizowany już w 1823 roku, kiedy to otwarto pierwszy sezon uzdrowiskowy.
Park Zdrojowy składał się niegdyś z trzech części – centralnego placu, przy którym znajdowały się: zajazd dla kuracjuszy (Villa Pückler), restauracja i otwarta galeria spacerowa, ogrodu kwiatowego przy pijalni i ogrodu w typie orientalnym.
Oprócz kąpieli mineralnych, żelazisto-borowinowych i zwykłych kąpieli wodnych oferowano kąpiele siarczkowe, solankowe, kąpiele w igliwiu oraz inne kuracje, a także masaże i szwedzką gimnastykę.
Folwark
Folwark Zamkowy to zespół zabudowy gospodarczej usytuowany na południe od Nowego i Starego Zamku. Został wzniesiony w tym miejscu przez przodków Pücklera. Twórca parku, mając zamiar podtrzymania tradycji, zaplanował przebudowę gospodarczej części rezydencji i nadanie jej charakteru ozdobnego. Ambitne plany nie zostały jednak urzeczywistnione, a inwestycje przeprowadzili tu dopiero kolejni właściciele. W pocz. XX w. na fundamentach starych budynków wzniesiono nowe, w stylu neorenesansowym. Wokół czworobocznego podwórza gospodarczego usytuowana została m.in. reprezentacyjna masztalnia, kuźnia oraz budynki mieszkalne.
Pozostałe budynki historyczne należące do kompleksu gospodarczego znajdują się poza podwórzem. Wśród nich wyróżnia się reprezentacyjna oranżeria, którą usytuowano na miejscu wcześniejszego browaru. Budynek wyróżnia się formą, utrzymaną w charakterze angielskiego późnego gotyku, z łukowatymi oknami w stylu Tudorów w elewacji południowo-zachodniej. Przeznaczony był na zimowe przechowywanie roślin kubłowych, wystawianych latem na rampie Nowego Zamku i w jego otoczeniu. Dla takich celów został wzniesiony w 1844 roku według projektu Ludwiga Persiusa (1803-1845). Jest to jednocześnie jeden z niewielu budynków zrealizowanych przez Pücklera.
Z oranżerią sąsiaduje niezwykle urokliwy ogród kuchenny wraz z historycznymi szklarniami, wyremontowanymi w ostatnich latach. Na szczególną uwagę zasługuje ananasarnia, powstała w 1830 roku, pełniąca tę funkcję do lat 20. XX wieku. Przeprowadzony remont umożliwił przywrócenie uprawy ananasa, oraz urządzenie związanej z nią ekspozycji.
Park Górny
Niegdyś w całości ogrodzony 20-hektarowy teren w pobliżu wiaduktu zajmuje Szkółka. Tutaj gromadzono i rozmnażano materiał roślinny, uprawiano i przygotowywano go do wysadzenia na docelowe miejsce. W XIX wieku Szkółka mużakowska uzyskała cenioną i rozpoznawalną markę. Prawdopodobnie stąd właśnie pochodzi dąb bezszypułkowy odmiany mużakowskiej (Quercus petera „Muscaviensis”) – lokalna odmiana, wyhodowana pod koniec XIX wieku na terenie Dolnych Łużyc, opisana przez niemieckiego dendrologa i systematyka Bernarda Emila Koehne. W polskiej części parku nie znaleziono jednak ani jednego drzewa tej odmiany. Drzewo takie rośnie natomiast w parku po stronie niemieckiej.
Obecnie większą część terenu zajmują drzewa owocowe, głównie jabłonie, wprowadzane tu prawdopodobnie od początku wieku XX aż do II wojny światowej. Reprezentują one liczne, w części rzadko spotykane we współczesnych sadach przydomowych odmiany, tworząc kolekcję interesującą nie tylko dla znawców roślin. Na wschód od Szkółki znajduje się urokliwy, zarastający zbiornik wodny o nazwie Jezioro Skowronków.
Pomiędzy Parkiem na Tarasach, Polami Bronowickimi a szkółkami znajduje się Bażantarnia – przeszło 30-hektarowy obszar porośnięty zwartym drzewostanem. Planowany tu przez Pücklera mały tor wyścigowy nigdy nie powstał. W czasach późniejszych na znacznej części tego terenu prowadzono hodowlę bażantów, a następnie umieszczono tu zagrodę dla trzody i ptactwa. Bliżej krańca północnego widoczne jest zanikające Jezioro Topól, natomiast po Jeziorze Buków, położonym w części południowej, w pobliżu szkółek, pozostała jedynie wyschnięta niecka.
Park Zewnętrzny
Obejmuje tereny przyłączone do parku na krótko przed sprzedażą dóbr przez Pücklera. Jego kształt kompozycyjny, mimo że nakreślony w opisanej przez twórcę koncepcji parku, został ledwie zarysowany. Ostateczny rezultat to efekt prac zrealizowanych przez ogrodników kontynuujących dzieło twórcy, a przede wszystkim przez Eduarda Petzolda.
Na wysokim, drugim tarasie nadzalewowym ponad Nysą znajduje się miejsce dawnej osady – wioski Alt Köbeln. W wyniku działań wojennych wioska uległa zniszczeniu. Po wojnie została rozebrana do fundamentów i obecnie ślady po niej są słabo rozpoznawalne wśród gęstych zadrzewień.
Na wierzchowinie, pomiędzy parkiem a zabudową wsi Bronowice, rozciągają się Pola Bronowickie. Ten 200-hektarowy areał pól uprawnych znacznie różni się charakterem od pozostałej części parku. Stanowi część historycznej kompozycji, tzw. farmy ornamentalnej, czyli gospodarstwa ozdobnego, którego walory użytkowe stawiane były na równi z krajobrazowymi.
Twórca parku zaplanował w tym miejscu misterną kompozycję, której głównym elementem miał być zajmujący część środkową duży tor wyścigowy, obsadzony gwiaździście drzewami owocowymi. Wraz z pobliskim Jeziorem Smutku tor wprowadzał warstwę znaczeń egzystencjalnych. Wokół niego usytuowane miały być owczarnia i stadnina, mające zdecydowanie użytkowe znaczenie. Całość mogła być obserwowana z obwodnicy przebiegającej po obrzeżu pól. Pückler nigdy nie zrealizował swoich planów, a teren został objęty pracami dopiero na kilka lat przed sprzedażą dóbr.
Pofalowana powierzchnia pól uprawnych, rozrzucone pośród nich grupy zadrzewień oraz zachowane jeszcze pojedyncze majestatyczne dęby, pamiętające czasy poprzedzające zakładanie parku, tworzą dzisiaj malowniczy krajobraz. Wytrwały turysta odnaleźć może wśród drzew niemal już całkowicie wyschnięte Jezioro Smutku. Wysadzana kasztanowcami białymi aleja, szczególnie piękna wiosną, prowadzi z parku na wschodni kraniec pól, do miejsca, gdzie znajdował się folwark, w pobliżu którego widoczne są ruiny domu zarządcy.
Tapety
Zachęcamy do pobrania tapety z widokiem Parku Mużakowskiego, aby cieszyć się jego pięknem przez cały rok.
Mapa
Przed rozpoczęciem wędrówki po Parku Mużakowskim warto zapoznać się z mapą.
Przewodnik oraz mapę parku można nabyć w punkcie informacji turystycznej po stronie polskiej.
Ta strona korzysta z ciasteczek aby świadczyć usługi na najwyższym poziomie. Dalsze korzystanie ze strony oznacza, że zgadzasz się na ich użycie.Zgoda
